жыццё ⁽⁸⁷⁾

Як успрыняць, што ўсяму можа быць канец?
Як звыкнуцца з тым, з чым звыкацца не хочацца?
Ці лепш ісці насуперак логікі, практыкі, досведу, насуперак усяму, што крычыць аб смерці. 
Верыць у смертнасць, і не верыць у смерць.
Мець спадзяванне на тое, на што немагчыма спадзявацца. 
Але як хочацца, як хочацца не верыць у смерць, калі момант пранізаны каханнем. Калі цёплая радасць і прыгажосць расплываецца ў імгненні. Затрымліваецца і вабіць жадаць вечнасці. І вось глядзіш у такі момант у твар смерці і думаеш, як можна такое спыняць? Навошта такое спыняць? Калі-ласка я хачу, каб такое ніколі не скончвалася. Я хачу працягваць любіць....

- - - - 

Дзе набрацца храбрасці скажы?
"Для чаго?", пачуецца ў адказ
Каб ад ценю смерці ўцячы
У пражыванне момантаў за раз

Каб натхніцца сэнсамі
Пакуль...
Не збялелі попелам яны

Не пабеглі
Не зышлі
Не згаслі

Тыя сэнсы, 
Што зусім не важны...

Шчыльны маленькі пакой без вентыляцыі, дыхаю і не магу надыхацца. З кожным удыхам, паветра ўсе менш, галава баліць, віскі сціскаюцца. Хочацца дыхаць, хочацца жыць! 
Распахнуць бы дзверы і вырвацца на волю. Раскінуць рукі і ўдыхнуць на поўныя грудзі. Надыхацца ў волю! І жыць, жыць, ЖЫЦЬ!

Алеж як я аказаўся ў такім пакойчыку з такімі шчыльнымі сценамі?
Я сам яго збудаваў! Будучы маленькім і неабароненым, я вазводзіў сцяну за сцяной. Гэтыя сцены, рабілі маё жыццё бяспечней. Я нават не заўважыў таго моманту, калі трэба было спыніцца. Працягваў будаваць, закладваць кожную маленечкую дзірачку. Я быў усё больш і больш абароненым! Алеж вось і рухацца цяжка, і няма чым дыхаць, а я працягваю закладваць шчылінкі праз якія прабіваецца свежае паветра. 
Тое што абараняла мяне раней, сёння робіцца для мяне асноўнай небяспекай.

Прыйшоў час рушыць старыя сцены, выходзіць з сваіх сціскаючых поглядаў і пазіцый. Прыйшоў час жыць! Жыць менш абаронена, менш напаказ, менш прыстойна і адабральна. Час Жыць пасярод небяспекі. Алеж жыць на поўныя грудзі.

Свежага паветра ў кожны затхлы дом чалавечай душы!

Моўчкі чытаў Б'юдженталя, стрымліваючы эмацыйную лаянку якая перапаўняла мяне, бо мне было вельмі шкада кліентку Б'юдженталя, падаецца яе гісторыя паўтараецца ў жыцці вялікай колькасці людзей. 
Я ў канцы нататкі прывяду тэкст з кнігі, які мяне так трыгернуў. А зараз паглыблюся ў свае ўспаміны.
Недзе 11 год таму, мне адкрылася адна "жудасная праўда" пра самога сябе. Гэтая, праўда гучала так: "Мне заўсёды было напляваць на іншых людзей, мяне цікавіў толькі я сам. І тое як я выглядаю". Было больна, невыносна, руйнуючы, сорамна. 
Што мяне прывяло да такой высновы пра самога сябе? Нейкае рэзкае разуменне таго, што мне было важна ў розных узнікаючых сітуацыях. Чамусьці адразу ўзгадаваліся спартыўныя спаборніцтвы. Валейбольныя і футбольныя матчы ў якіх я ўдзельнічаў. Калі спаборніцтвы былі больш менш адказныя, то мяне трыгерыла толькі адно пытанне.
"Я НЕ ХАЧУ БЫЦЬ ВІНАТЫМ У ПАРАЗЕ КАМАНДЫ!" - адзіная думка, якая была галоўней за ўсе астатнія. Мне было ўсё роўна, выйграем мы ці прайграем. Уся мая ўвага была сканцэнтравана на тым, каб я не зрабіў тую ракавую памылку, ці серыю памылак з-за якіх мы прайграем. 
І шмат у якіх іншых адносінах, дзеяннях, праектах, навучанні і працы мяне клапаціла перш за ўсё гэта. 
З-за страха перад віной, я навучыўся майстэрскі будаваць апраўданні. Выбудоўваць шляхі аргументацыі, пераварочвання сітуацыі і пралікаў, як можна выправіць ці кампенсаваць сітуацыю. 
У безвыходных сітуацыях, дзе мне не прабачалі і я не мог скінуць віну, я пачынаў нападаць. Я патрабаваў прабачэння! 
Яшчэ не так даўно, я сам сабе прамаўляў: "Самае жудаснае, што са мной можа здарыцца. Гэта калі я буду вінаваты, не змагу яе выправіць і мне не прабачаць ніколі!". Нейкі краевугольны камень, вакол якога варочалася (а можа і зараз крыху варочаецца) маё жыццё. 
Сорамна канешне прызнавацца, што ставячы віну на першае месца, усё астатняе блукалася на фоне і мала ўплывала на мяне. 

Я станавіўся бессардэчным да пакут людзей (блізкіх і далёкіх), рознымі шляхамі губляў чалавечнасць і адэкватнасць. 
Вось я думаў, што ўсё гэта эгаізм. Алеж калі прыглядзецца, то збольшага, гэта нездаровыя ўзаемаадносіны з віной і яе ўсёпаглынальнай моцай.

А зараз некаторыя радкі з кнігі "Навука быць жывым" 
- - - 
— М-м-м. Да, думаю, да. Это бессмысленно, я понимаю. Но в ту минуту это было именно так — как будто вы был моей матерью. И разозлились бы на меня, если бы я не была внимательна. Это глупо, я знаю... 
 — И все же это было именно так, не правда ли? — О, да! Она становилась такой холодной, когда я не слушала. 
 — Холодной? 
 — Очень холодной, а потом говорила, что, очевидно, у меня есть более важные вещи, о которых я должна подумать, и что она не будет беспокоить меня своими разговорами. О, я чувствовала себя так ужасно. Мать так заботилась обо мне, а я не слушала. Я всегда была так рассеянна. Я не знаю, что со мной. 
 — Что происходило после того, как она говорила, что больше не будет беспокоить вас своими разговорами? 
 — Мать вообще переставала со мной разговаривать. 
 — Вообще? 
 — Да. Иногда целыми днями. Пока я не начинала плакать и умолять ее простить меня и обещала больше не отвлекаться и слушать очень внимательно. Так я впервые познакомился с угрюмой, холодной, отстраненной матерью Дженнифер, которая всегда обещала близость только в том случае, если Дженнифер будет достаточно хорошей, но которая никогда не могла снизойти до маленькой девочки, тоскующей по ней.

Мы ідзем за ручку, дзелімся падзеямі дня, нашымі пачуццямі і адкрыццямі. Назіраем за тым, што адбываецца зараз. Цёпла і кранальна. Радасна і падтрымліваючы. У тым ліку, гэта шлях адкрыццяў і здзіўленняў. Шлях суму і суперажыванняў, турбот і страхаў. Гэты шлях разам.

Сёння я хачу напісаць, пра свае ўчорашнія падзеі.
Я такі вырашыў даглядзець гэты нашумеўшы серыял. Які адгукнуўся ў мяне вялікім болем, зруйнаванасцю і пустэчай. Стан вельмі падобны, да падзей 20 і 22 года, калі чытаеш навіны. Унутры цябе ўтвараецца, вялікая дзіра, і ў гэтую дзіру зацягваецца ўсё, а сам ты ператвараешся ў зомбі які амаль не можа адчуваць. Адзінае, што хочацца, зажраць - запіць - заліць гэтую дзіру, хоць чым-небудзь. Ежы я натаптаў шмат, алеж гэта не дапамагала. А вось прагулка з Дашай па вячэрняму гораду, сапраўды загаіла рану. Адчуўся спакой, радасць у тым моманце, дзе я зараз ёсць. Боль свету не зацягнула і не паглынула мяне, я змог выбрацца з яе. Калі наша прагулка скончвалася, я вельмі яўна адчуў тую ціхую радасць ад таго што жыву, ад таго, што зараз адбываецца, ад таго, што каля мяне Даша.
Потым, мы вярнуліся да-дому. Тое-сеё парабілі, і я вырашыў даглядзець. І зноў стварылася дзірка, і было балюча і невыносна. Даша, ужо была ў ложку, а спаць у такім стане я не хацеў. Я ціхенька апрануўся і пайшоў на вуліцу. Пайшоў шукаць, дрэва якое я мог бы абняць. Гэта не такое дрэва, якое я абдымаю ў лесе, не сасна. А звычайная раскідзістая яблыня. Яе і не абдымеш нават, а хутчэй так, прыціснешся тварам да ягой галінкі. Адчуеш, у гэтым дрэве нейкую апору, жыццё і непахіснасць. Потым я размінаў застылы льда-снег у руках. Потым падышоў да ялінкі і пагрыз трохі іголкі, каб адчуць іх смак і пах. Усё гэта цудоўна на мяне паўздзейнічала. Я вярнуўся да дому, з адчуваннем, што жыццё працягваецца. І я ў гэтым жыцці, працягваю жыць. Калі хто пачувае сябе дрэнна, пайдзіце абдыміце дрэва. Прытуліцеся да яго, замрыце, не спяшайцеся, Няхай ваша жыццё вернецца да вас. 

"Там дзе двое ці трое..... "
Памятаеце такія словы Хрыста?
Здаецца, што ўспрымаюцца яны - чым болей, тым лепш.
Алеж мне падаецца, што менавіта там дзе двое ці трое.
Чым больш людзей, тым менш дыялогу. 
І важным для мяне зараз будзе не колькасць, а наколькі часта Хрыстос можа быць там дзе нас двое ці трое.

Усе гэтыя разважанні пра мой унутраны канфлікт. 
З аднаго боку, я шукаю больш глыбокіх стасункаў там дзе двое. А з іншага, час ад часу высоўваецца мінулы "Косця бізнесмен", які крычыць: БОЛЬШ, ЭФФЕКТЫЎНЕЙ, ГЛАБАЛЬНЕЙ! Крычыць у вуха, падштурхоўвае мяне да дзеянняў і хаваецца.
Падзі яго схапі, заўсёды будзе мець адгаворкі чаму яму так трэба.

Можа яно сапраўды калі і трэба думаць глабальна. Алеж базавы недавер да гэтага голасу Глабальнасці, я лічу вельмі здаровай з'явай. 
Як ніяк у глабальнасці і масах можна згубіць чалавека. Можна згубіць, там дзе двое ці трое...

Гэтае хрумкае і неабароненае жыццё маніць сабою. Прыцягвае працягваць жыць, скрозь усе выпрабаванні. Адгукаецца музыку жыцця ва ўсім нашым целе. Жываносная музыка, узвышае нас сваімі настроямі і руйнуе сваёй цішынёй. Пакуль хтосьці перастаўляе трэк, мы можам звар'яцець. Бо чаканне мелодыі і мёртвая цішыня невыносна перажываецца намі, даводзіць нас да адчаю. Алеж дастаткова яшчэ пачакаць, каб па ўсім целе разліліся новыя рытмы ўзываючыя нас да жыцця. 

Усё гэта абстрактныя словы, якімі я спрабую за штосьці зачапіцца.

Алеж вось іншыя справы: Раніцай быў чарговы эксперымент па запяканню яйках у баклажанах, баклажаны ўнутры выбраны нібы лодачкі, і надрэзаны для лепшай дыфузіі масла. Кожную раніцу, спрабую штосьці змяняць у сваім аўтарскім рэцэпце. Алеж чарговы раз недасольваю. Пасля абед набылі сабе зімовыя пухавікі. Было радасна. Я апошні раз быў у такім ЖОЎТЫМ І ДУТЫМ можа толькі ў 1-2 класе. Уяўляў сябе тады качком, бо пухавік даваў такую форму. Зараз адчуваю сябе вельмі добра сагрэтым. Алеж вельмі яркім, кіслотна лімонным. Звычайна калі еду ў машыне то шугаюся такіх людзей, думаючы што гэта супрацоўнікі міліцыі. А з іншага боку, падумаў сёння, што калі за мной будзе гнацца міліцыя, то мне будзе цяжка згубіцца ў натоўпе. Алеж у нас ні натоўпаў тут ні той міліцыі якая гоніцца. Таму варыянт нейкі нерэальны. Пайшлі та куртку не мне набываць, а набылі мне. Рад, такім неспланаваным падарункам. Вось яно жыццё, сюрпрызы, і звязка з дзяцінствам. А калі па-сапраўды, то проста ціхая радасць. І дзеці акупіравалі сабе ванну, выкарыстоўваюць яе як гульнявы пакой нумар 6. Нікуды ад іх не дзецца. Падумваем пра такія паралонавыя панелі графітавага колеру для гукаізаляцыі. Бо шумавое забруджванне вельмі моцнае. А на вячэру, Даша парадавала карамельна-міндалевымі-сэрцамі ў форме квадратаў. Было вельмі смачна.

Ну вось неяк так.

Кранаючы вечнасць.
Філасофія дапамагае зразумець бессэнсоўнасць шмат чаго ў жыцці.
Гэта як асфальтаўкладчык, які сваім катком закатывае ўсё на сваім шляху. 
Была куча ўсяго, стала нічога. А потым глядзіш у бязмежна роўную мёртвую паверхню, і адзначаеш для сябе, што там сям прабіваюцца жывыя парасткі. Парасткі якіх не было бачна за кучай хлама, алеж якія не загінулі пад гэтым катком. І светла і радасна на душы.
І парасткі яныж іншыя, чым асфальт. Яны выжылі насуперак філасофіі, алеж яна дапамагла ачысціць прастору, каб можна было іх убачыць.

Бываюць у нашым жыцці, тыя сія дасягненні, значныя падзеі, неверагодныя рэчы.
Але як жа так перадаць падзею, каб іншыя людзі маглі яе зразумець?
Бо кожны з нас нарадзіўся ў сваіх абставінах, дакладна разумее што для яго і яго атачэння з'яўляецца ўніверсальнай валютай каштоўнасці.

Для чалавека, які потам і крывёю здабываў грошы і эканоміў на сабе, такой валютай могуць быць грошы за адзінку часу. І іх канвертар проста пералічыць усё ў выдаткі і прыбытак. Адыме адно ад другога, і скажа ваў!

Іншы чалавек, які імкнецца набраць больш фоловераў ды лайкаў, пастараецца канвертнуць нашу падзею ў колькасць падабаек. І ўжо гэтая лічба, дапаможа яму зразумець грандыёзнасць падзеі.

Будуць тыя, для каго больш важна: Ты чый? Наш ці чужы? Калі чужы, то ўсе твае дасягненні памножацца на -1. І чым лепш, тым горш.

А ёсць і іншыя, яны глядзяць, як гэта падзея датычыцца іх, якая ім з яе карысць? І ўсё што іх не датычыцца, памножыцца на нуль.

Спадзяюся, сустракаюцца і людзі, якія запытаюць: 
Скажы, а для цябе гэта, што значыць? Чаму табе гэта важна? Што ў гэтай падзеі з'яўляецца дыяментам для цябе і чаму? 
Толькі яны змогуць крануць прыгажосць чалавечай душы. Толькі яны сустрэнуцца з чалавекам, і хоць штосьці змогуць зразумець. 

Вось напісаў я і зразумеў, што і мне цяжка задаваць гэтае пытанне: 
А чаму гэта важна для цябе? ...  Ух, ёсць пра што падумаць.

P.S. Калі кажаш дарослым: «Я бачыў прыгожы дом з ружовай цэглы, у вокнах у яго герань, а на даху галубы», яны ніяк не могуць уявіць сабе гэты дом. Ім трэба сказаць: «Я бачыў дом за сто тысяч франкаў», і тады яны ўсклікаюць: «Якая прыгажосць!»
— Маленькі прынц (Антуан дэ Сэнт-Экзюперы)

Эфектыўныя мэты на 10 год наперад, проста дзіцячы садок, у параўнанні з тым каб ставіць уласныя мэты на 100 год на перад. З аднаго боку ўсё прадказальна. З іншага, пасля такой мэты, можна неяк спускацца да больш кароткіх прамежкаў часу. Тады можа і жыццё па іншаму пражывацца будзе, без нейкіх там ілюзій эфектыўнасці.

Бліжэй да вечара збіраемся тэрмінова праехацца па крамах, бо заўтра нічога працаваць не будзе. У Польшчы свята.
Хутка апранаем дзяцей, прадзіраемся да выхаду, правяраем ці ўсё ўзялі.
Праз пару хвілін здаецца ўжо выйдзем.
Тут на маім тэлефоне званіць будзільнік. Ігнарую яго, займаюся выхадам. 
Так, праверылі ўсё гатова. Можна выходзіць. 
Хмм... Любы няма.
Дзе Люба?
Люба распранулася і зайшла ў душ, пачала мыцца. 
Мы ў шоку.
Толькі потым звязалі гэта з тым, што можа як тыдзень у мяне стаіць будзільнік перад сном, чуючы які дзеці ідуць у душ мыцца. Гэта каб доўга іх туды не засоўваць.
Алеж на гэты раз быў фальстарт (іншы будзільнік у іншы час).
Вось так бывае. Смяяліся доўга.

Што патрэбна людзям для жыцця?
- Чалавечае цяпло, давер, магчымасць адкрыцца і быць прынятым, магчымасць выказвацца і быць пачутым, сустрэць і ўбачыць у другім сапраўднага чалавека, дазволіць сабе палюбіць і прыняць яго нягледзячы ні на якія перашкоды. 

Што людзі робяць кожны дзень?
- Становяцца больш незалежнымі, закрытымі, абароненымі, дасягаюць поспехаў у канкурэнцыі з іншымі людзьмі, сцвярджаюць сябе ў параўнанне з іншымі, зайздросцяць інстаграмамскаму жыццю іншых, не прымаюць сябе і не адчуваюць сябе абаронена.

Чаму так адбываецца? 
Намі кіруе страх, непрыняцце саміх сабе і недавер да іншых людзей.
Мы не прымаем сябе, часамі не любім. Таму лічым, што і іншыя людзі ні ў якім разе нас не прымуць такімі якімі мы ёсць зараз. І што адзіны шлях атрымаць іх прыняцце і паразуменне, гэта стаць моцнымі. Заставіць іншых людзей нас прымаць. 

Шлях да любові, ён другі.

Я шмат кажу і пішу пра глыбіню. Але ці хоць кранаю я яе? Ці не спажываю і не транслюю які-небудзь сурагат, ужываючы вельмі важнае слова?

Гэта можна параўнаць з вітаннем адзін аднаго: Хрыстос Уваскрэс! Але ці магу я асэнсаваць, што значаць гэтыя словы? Ці можа вымаўляючы гэтыя словы, мне хапае папсовага ўяўлення пра іх сэнс? А можа і не да сэнсу. Ці ўвогуле маюць яны значэнне для майго жыцця, і калі да, то якое менавіта?

Гэта я ўсё да таго, каб не дыскрэдытаваць нейкія важныя словы. Каб важныя словы мелі сакральны-неадкрыты сэнс. Былі тайнай, якую можна адкрываць праз усё жыццё. Былі крыніцай змен і натхнення. Крыніцай самапазнання.

Кожны дзень, магу задаваць сябе пытанне:
Што для мяне глыбіня? 
Што для мяне Хрыстос Увасркэс?

А ў адказ пару думак… цішыня… І пакуты няведання.

"Ну хоць на выходных ты не бубні."
З такіх словаў у нас з'явілася дамоўленасць, што ў мяне не будзе ніякіх сазвонаў на выходных. Такім чынам мая сям'я атрымае права на цішыню.
Бо і сапраўды, новая спецыяльнасць цалкам грунтуецца на камунікацыі. 
І размоў стала вельмі шмат. Размаўляю я гучна, так што на адзін паверх ніжэй мае словы даносяцца як манатоннае бубненне. 
Але ёсць і другі негатыўны бок. Я стаў менш чытаць, менш гуляць і зусім перастаў плаваць на каяку. Эстэтычнай прыгажосці, пахаў і вонкавых адчуванняў стала менш. А яны натхняюць і падтрымліваюць мяне. Гэта вялікая частка майго жыцця і сапраўды неразумна ад яго адмаўляцца. 

А ты, мой дарагі чытач, што важнае губляеш у сваім жыцці з-за прагматызму і недахопу часу?

Калі няма чаго рабіць, прыходзіць чысціня ў дом.
Калі няма натхнення, прыходзіць парадак.

Як можа чалавек натхнёны, чалавек з вачамі якія гараць, марнаваць свой час на ўладкаванне рэчаў на сваі мейсцы, марнаваць час на стварэнне больш бяспечнага асяроддзя? 

Не, гэта ўсё толькі тым і для тых, хто пагасіў свае вочы.

Жыццё ідзе, плыве, цячэ.
Грае Шапэн. Ён мне запаў у душу вельмі даўно.
Ёсць у ім нейкая такая трагічнасць, надрыў, прорва перажыванняў.
Несканчальны сум, безнадзейнае гараванне.
Чаму ён мне блізкі, хоць маё жыццё так не падобна на яго творы?
Я завіс... не маю адказу.... лётаюць тыя сія думкі.
Можа, такі ў жыцці вітае гэты трагізм? Гэтая навісаючая цемра? 
Праз якую я прабіваюся і з якой сутракаюся зноў і зноў.
І толькі жаданне жыцця, любові і вечнасці прарываецца праз глыбінную бессэнсоўнасць.

Вось напрыклад Nocturnes, Op. 9: No. 1 in B-Flat Minor 

Такая вандроўка, па закуточках душы. Ціхая, безнадзейная, нейкім чынам пранізаная адсутнасцю чакання. Алеж мелодыя грае - жыццё ідзе. У простых, складаных, "пустых" момантах жыцця - ва ўсім гэтым жыццё ёсць. Няхай і не такое бурлівае, але жыццё. Жыццё якое не падпітвае эга, не дае надзей, не напаўняе энэргіяй, не дае росту і іншай "карысці". Гэтая "карысць" як морква ў асла, куды нас толькі не круціць, куды толькі не вядзе. А вось яно жыццё ў самым правальным дне. У самай безнадзейнай пустэчы марнавання часу. Паветра ўдыхаецца, час спыняецца, жыццё жывецца.

А вось мелодыя надзеі. Мелодыя натхнення. Чакання перамен. 
Douze études, Op. 25: No. 1 in A-Flat Major "Aeolian Harp"

Жыццё ліецца праз розныя формы як горны ручай. Не шукае сабе ўладкаванай трубы, ці аднаго адзінага русла. Не вымывае калейкі, каб у будучым ліцца лепш, дакладней і ўладкаваней. Яно прабіваецца, творыць, рушыць, змяняе і пераўтварае. Усё гэта адбываецца адначасова. 
З аднаго боку псіхалагічны дыскамфорт - адсутнасць кантролю, немагчымасць планаваць і выбудоўваць абаронены шлях. З іншага, адчуванне жыцця, якога так нехапае ў вышкаленых, спланаваных і абароненых еўрапейскіх абставінах.
Усход вучыць нас жыць і адчуваць жыццё па іншаму. Ісціна недзе побач.

Ведаеце, я супраць дэтэрмінізму.
А яшчэ, я супраць дасканалых паслядоўнасцей, жалезнай хваткі і 100% вынікаў.
Гэтыя 100% вынікі забіваўць нашу чалавечнасць і імкнуцца зрабіць з нас робатаў.
Колькі маёй крыві ўцякло, калі я спрабаваў стаць на шлях 100% выніку. 

Колькі расчараванняў было, ад таго, што я не мог дасягнуць дасканалай дысцыпліны. 
Не мог і 30 дзён бездакорна выконваць якое небудзь дзеянне. 
Я моцна папакутваў ад гэтага. Але зноў і зноў спрабаваў. Зноў і зноў верыў, вось зараз у мяне атрымаецца, раз і назаўсёды ўзяць жыццё ў свае рукі. Усталяваць над жыццём поўны кантроль. Я марыў, што пасля гэтага я сапраўды дасягну і атрымаю ў жыцці ўсё чаго прагну.  

За апошнія годы я выйшаў з гэтага замкненага кола.
І жыццё стала іншым, і мяне гэта вельмі натхняе.
Але не толькі ў сваім жыцці я бачу добры плён ад свабоды і адсутнасці жорсткай дысцыпліны. 
Вось Ксюша, напрыклад, звонкі падаецца, то рабіла яна хатнія заданні ў школе, то не рабіла, а ўчора і сёння вырашыла зрабіць пропісі на паўгады наперад. Ці на анлайн заняткі беларускай мовы ў мінулы раз не захацела ісці, мы нават засумавалі. Алеж сёння сама ўзгадала і з радасцю пабегла без усякага нагадвання. Ці Люба аднойчы вырашыла, што не хоча ісці ў садок, хоць мы ўжо былі там. Настаўнікі вырашылі, што гэта крызіс, і прапанавалі мне ціхенька сысці, а Любу пакінуць. Я адмовіўся, забраў Любу дадому. Алеж пасля таго дня, яна з вялікім жаданнем і радасцю ходзіць. 
Нейкім чынам свабода акрыляе і натхняе. 

Сапраўды прыняць можна толькі тое, ад чаго можна адмовіцца.
Сапраўды згадзіцца можна толькі на тое, з чым можна не пагадзіцца.